प्लॅस्टिक काय आहे?

 

 प्लॅस्टिक मटेरीअल म्हणजे 'कृत्रिम किंवा अर्ध-कृत्रिम सेंद्रिय' (synthetic Organic)घनपदार्थ होय.’ त्यापैकी काही साच्यांपासून करता येतात आणि अन्य काही मात्र साच्यांपासून करता येत नाहीत. प्लॅस्टीकमध्ये, विशेषत: हायड्रोकार्बन्सच्या क्रॉस (अन्योन्य) साखळ्या असतात पण अनेकदा इतर पदार्थही असतात. ते, सहसा कृत्रिम (synthetic) साधित केलेले असते, पण सर्वसामान्यपणे पेट्रोकेमिकल्सपासून काढले जाते, परंतु अनेकदा ते अर्ध-नैसर्गिक असते.

बहुतांश प्लॅस्टीक मध्ये, इतर सेंद्रीय किंवा अजैविक (organic or inorganic compounds) संयुगे  समाविष्ट असतात. अडिटिव्ह्सचे ( मिश्रित पदार्थ ) प्रमाण, पॉलिमरमधील शून्य टक्केवारी पासून, जे अन्न पदार्थ लपेटण्यासाठी वापरले जातात, काही इलेक्ट्रॉनिक ऍप्लिकेशन्सकरिता ५०%हून जास्त, एवढे आहे. अडिटिव्ह्स ( मिश्रित पदार्थ ) सरासरी पॉलिमरच्या वजनाच्या २०% इतक्या प्रमाणात समाविष्ट केले जाते.

सहसा, प्लॅस्टीकचे वर्गीकरण,  पॉलिमरच्या आधारभूत आणि बाजूच्या मालिकांच्या, रासायनिक रचने वरून केले जाते. या वर्गीकरणातील काही महत्वाचे गट आहेत,  अक्रिलिक्स, पॉलिस्टर, सिलीकॉन्स, पॉलियुरेथेन्स आणि हेलोजनेटेड प्लॅस्टीक. प्लॅस्टीकचे, त्यांच्या संश्लेषणात (synthesis) वापरलेल्या, रासायनिक प्रक्रियांवरून सुद्धा वर्गीकरण करता येते, जसे कंडेंसेशन (संक्षेपीकरण), पॉलिअेडिशन  आणि क्रॉस-लिंकिंग.

प्लॅस्टीक दोन प्रकार आहेत : थर्मोप्लॅस्टीक्स आणि थर्मोसेटिंग पॉलिमर्स.. थर्मोप्लॅस्टीक्स, हे असे प्लॅस्टीकआहे की जे, तापविल्यानंतर सुद्धा त्याच्या रासायनिक रचनेत फरक पडत नाही आणि वारंवार त्याचा रचनेत बदल करता येऊ शकतो. उदाहरणार्थ पॉलिथिलिन, पॉलिप्रोपिलीन, पॉलिस्टरीन, पॉलिव्हिनिल क्लोराईड, नायलॉन, रबर आणि सिंथेटिक (कृत्रिम) रबर

थर्मोसेट्स, वितळू शकतात आणि एकदा आकार घेऊ शकतात; ते एकदा घनरूप झाले की घनरूपच राहतात. थर्मोसेटिंग प्रक्रियेत, एक रासायनिक बदल होतो, जो अपरिवर्तनीय असतो. रबराचे व्ह्लकनायझेशन (गंधक व रबर यांचे संयोगीकरण) ही एक थर्मोसेटिंग प्रक्रिया आहे.

बायोडिग्रेडेबल प्लॅस्टीक (जैविक निकृष्ट दर्जा) सूर्यप्रकाशामुळे, पाण्यामुळे किंवा दमटपणामुळे, जीवाणूंमुळे, एन्झाइम्समुळे, वाऱ्याने घासल्यामुळे आणि काही घटनांमध्ये मुंग्या किंवा किड्यांच्या हल्ल्यामुळे, भंग पावतात. डिग्रेडेशनच्या (निकृष्ट दर्जा) काही रीतींमध्ये, प्लॅस्टीकचा पृष्ठभाग उघडा पडणे आवश्यक असते, उलटपक्षी, इतर पर्याय प्रभावी ठरू शकतात, ते फक्त, मातीची भर घालताना किंवा कंपोस्टिंग प्रणाली मध्ये, काही विशिष्ट परिस्थिती असेल तर.

तुलनेने कमी खर्चातील त्यांची उपलब्धता, तयार करण्यास सोपे, अष्टपैलुत्व, आणि पाणी प्रतिरोधक यांमुळे प्लॅस्टीक, पेपर क्लिप पासून ते विमानापर्यंतची, उत्पादने बनविण्यासाठी, प्रचंड आणि विस्तारित श्रेणीत वापरले जाते. त्याने, आधीच अनेक पारंपारिक साहित्यांची जागा घेतली आहे जसे लाकूड, दगड, चामडे (लेदर), पेपर, मेटल, काच (ग्लास) इ.